Czym jest toczeń? Objawy, przyczyny i metody leczenia

Choroby autoimmunologiczne stanowią grupę schorzeń, w których przebiegu układ odpornościowy atakuje własny organizm. Wśród tego typu przypadłości jedną z najpoważniejszych jest toczeń. Co to za choroba, w jaki sposób się objawia i jak leczyć toczeń rumieniowaty układowy? Sprawdź, kiedy należy udać się do lekarza. Nieleczony toczeń będzie się rozwijał i w fazie zaawansowanej może zagrażać życiu.

Toczeń – co to jest?

Toczeń rumieniowaty zaliczany jest do tzw. kolagenoz i stanowi jedną z układowych chorób tkanki łącznej o charakterze autoimmunologicznym. Często schorzenie to określane jest jako „układowe”, ponieważ swoim zasięgiem obejmuje wiele narządów i tkanek, a przede wszystkim skórę, stawy oraz nerki i zazwyczaj też inne układy.

Toczeń rumieniowaty występuje głównie u kobiet (8 razy częściej niż u mężczyzn) w wieku pomiędzy 16. a 55. rokiem życia. Częstość zachorowań utrzymuje się na poziomie 3-5 osób na 10 000.

Toczeń układowy – objawy

Pierwsze objawy tocznia to przede wszystkim:

• spadek masy ciała i brak apetytu,
• zmęczenie,
• powiększone węzły chłonne,
• podwyższona temperatura ciała,
• dolegliwości w obrębie stawów,
• zmiany w wyglądzie zewnętrznym.

Charakterystyczne są również w takiej chorobie jak toczeń – objawy neurologiczne, w tym bóle i zawroty głowy. Toczeń może przebiegać z okresami nasilenia symptomów, jak i ich wycofania.

Można wyróżnić też zjawiska charakterystyczne dla konkretnych układów i narządów, jakie występują w takim schorzeniu jak toczeń układowy. Objawy te występują najczęściej w obszarze:

• stawów – choroba atakuje głównie stawy nadgarstkowe, palców rąk, stóp czy kolan. Towarzyszy temu obrzęk ból, a niekiedy wysięk. Objaw ma charakter wędrujący. Zbyt długo utrzymująca się bolesność w jednym stawie może prowadzić do zakażenia stawu, a nawet martwicy kości,
• skóry i błon śluzowych – na twarzy, szyi i dekolcie można dostrzec rumień przypominający motyla, ale występują też nadżerki śluzówki nosa i jamy ustnej, a w późniejszym stadium choroby pojawiają się zmiany skórne w kształcie obręczy z wyraźnym przejaśnieniem w środku lub grudkami. Mogą one występować na tułowiu, ramionach czy udach. Ponadto u chorych może pojawiać się świąd, pokrzywka czy objaw Raynauda. Symptomy tocznia rumieniowatego to niekiedy także przerzedzenie i wypadanie włosów,
• mięśni – typowy jest wędrujący ból mięśni o różnym nasileniu. W zaawansowanym stadium może dochodzić do osłabienia sprawności fizycznej i zaniku mięśni,
• serca – typowe jest zapalenie wsierdzia Libmana-Sacksa i zgrubienia na zastawkach serca. Osoby z toczniem obarczone są znacznie większym ryzykiem miażdżycy i zawału,
• naczyń krwionośnych – może wystąpić stan zapalny ścian żył i tętnic,
• płuc – niekiedy pojawia się włóknienie płuc, stany zapalne i obkurczenie płuc,
• układu nerwowego – zaburzenia funkcji poznawczych, nastroju, zaburzenia lękowe, a także niedowłady, drgawki, problemy z czuciem, psychozy,
• krwi – niedokrwistość, zmniejszona liczba płytek krwi i białych krwinek,
• układu pokarmowego – bóle brzucha, zgaga, wrzody, krwawienia, stany zapalne, wymioty, biegunka,
• oczu – suchość oka, zaburzenia widzenia,
• błon surowiczych – stany zapalne błony okalającej płuca, zapalenia otrzewnej, wymioty.

Ponadto wiele chorób może rozwinąć się właśnie przez toczeń. Objawy osteoporozy mogą być jednym z symptomów właśnie tego schorzenia autoimmunologicznego.

Czynniki zwiększające ryzyko zachorowania na toczeń układowy – przyczyny

Konkretna przyczyna występowania tocznia nie została poznana. Największym ryzykiem obarczone są osoby z predyspozycjami genetycznymi i przypadkami zachorowań w rodzinie. Można jednak wymienić czynniki, które zwiększają ryzyko pojawienia się schorzenia. Należą do nich takie jak:

• zakażenie retrowirusami lub bakteriami,
• ekspozycja na promieniowanie słoneczne,
• czynniki hormonalne,
• kontakt z substancjami chemicznymi, a zwłaszcza rozpuszczalnikami, aminami aromatycznymi i związkami krzemu
• przyjmowanie niektórych leków.

Jednym z czynników jest również dieta wysokotłuszczowa oraz palenie papierosów.

Toczeń rumieniowaty układowy – diagnostyka

W terapii tocznia kluczowe jest jak najszybsze rozpoznanie schorzenia. W tym celu przy dostrzeżeniu pierwszych objawów należy zgłosić się do specjalisty, np. dermatologa, reumatologa czy immunologa.

Rozpoznanie tocznia dokonywane jest na podstawie badań wykrywających m.in. przeciwciała przeciwjądrowe, przeciwciała antyfosfolipidowe, OB, CRP, odczyn kiłowy, morfologię krwi, ocenę funkcji nerek i wątroby, wskaźniki krzepnięcia czy badania obrazowe.

Badania kliniczne w toczniu rumieniowatym

Toczeń – leczenie i specyfika działań

Leczenie tocznia ma na celu doprowadzenie do jak najszybszej remisji choroby. Działania i preparaty dostosowane są do objawów danego pacjenta i skupiają się na obszarach i dolegliwościach związanych z narządami, które zaatakował toczeń.

Można jednak wyróżnić zasady ogólne stosowane w leczeniu wszystkich chorych na toczeń rumieniowaty układowy. To przede wszystkim:

• unikanie silnego oddziaływania promieni słonecznych i stosowanie odpowiedniej ochrony przeciwsłonecznej,
• umiarkowana i regularna aktywność fizyczna,
• wypoczynek i unikanie stresu,
• stosowanie zdrowej diety i rzucenie palenia,
• korzystanie ze szczepień ochronnych i ścisłe przestrzeganie zasad higieny osobistej.

Bardzo ważne jest, aby osoby chore na toczeń rumieniowaty układowy pozostawały pod ścisłą opieką lekarską lekarza prowadzącego, jak i specjalistów zajmujących się poszczególnymi narządami i układami. Przykładowo problemy ze stawami warto konsultować z reumatologiem, a toczeń na twarzy z dobrym dermatologiem. Specjalistów zajmujących się leczeniem tocznia i dolegliwości współistniejących można znaleźć w Klinice OT. CO.

Leczenie tocznia rumieniowatego

Ponadto kobiety planujące ciążę powinny poinformować o tym fakcie lekarza, który zamieni przyjmowane leki na bezpieczne dla dziecka lub tymczasowo zmieni formę leczenia tocznia. Zalecane jest także korzystanie ze wsparcia psychologicznego. Toczeń rumieniowaty to choroba, z którą nierozerwalnie wiąże się lęk o przyszłość i strach przed zaawansowanymi i wielonarządowymi dolegliwościami. Taka pomoc będzie też przydatna także dla bliskich chorego.

1. Taylor J.K., Mcmurray R.W., „Leczenie tocznia rumieniowatego układowego”, 2011, 45-52.
2. Samotij D., „Leczenie tocznia rumieniowatego układowego - wyzwania i perspektywy na przyszłość”, Varia Medica, 2018, tom 2, nr 5, s. 430-438.
3. Aringer M., Costenbader K., Daikh D. i inni, „European League Against Rheumatism/American College of Rheumatology Classification Criteria for Systemic Lupus Erythematosus”, Arthritis Rheumatol, 2019; 71(9): 1400–1412.