Jakie są objawy zapalenia ucha środkowego i jak je leczyć?

Zapalenie ucha środkowego to powszechna dolegliwość układu słuchowego. Anatomicznie ucho środkowe jest połączone z gardłem, przez co stany zapalne w jego obrębie często współwystępują z infekcjami dróg oddechowych. Choroba charakteryzuje się bólem, uczuciem zatkania i osłabieniem słuchu. Może dotyczyć zarówno dzieci, jak i dorosłych, jednak to najmłodsi są na nią najbardziej podatni. Jak rozpoznać zapalenie ucha środkowego, jak je leczyć i czy chorobie można zapobiec?

Czym jest ucho środkowe i dlaczego choruje?

Ucho środkowe to przestrzeń wypełniona powietrzem, która jest zlokalizowana za błoną bębenkową. Poprzez trąbkę słuchową łączy się z nosową częścią gardła. Zadaniem tej struktury jest wzmacnianie drgań dźwiękowych i doprowadzanie ich do ucha wewnętrznego. Stany zapalne tej części ciała są jedną z tzw. chorób wieku dziecięcego. Szacuje się, że co najmniej jeden raz w życiu zmagało się z nią ponad 90% dzieci w wieku poniżej 7 lat. Szczyt zachorowań zazwyczaj przypada na pierwszy i drugi rok życia malucha. Warto mieć przy tym świadomość, że osoby dorosłe również mogą zachorować.

Zdecydowana większość przypadków zapalenia ucha u dzieci jest wywołana przez bakterie, takie jak dwoinka zapalenia płuc, pałeczka grypy lub Moraxella catarrhalis. Są to bakterie często spotykane w ludzkim organizmie i zdarza się, że przez pewien czas nie powodują dolegliwości. Nieco rzadziej występuje wirusowe zapalenie ucha. Powodują je najczęściej te same wirusy, które odpowiadają za infekcje górnych dróg oddechowych. Rozpoznanie podłoża choroby przed rozpoczęciem leczenia jest bardzo istotne. Sytuacja przedstawia się podobnie, gdy chodzi o zapalenie ucha środkowego u dorosłych.

Kto jest najbardziej narażony na infekcje ucha?

Choć zapalenie ucha środkowego jest w dużym stopniu powiązane z wiekiem, istnieją także inne czynniki ryzyka, zwiększające prawdopodobieństwo rozwinięcia się tej choroby. Są to między innymi:

• obciążenie genetyczne – jeżeli u rodziców zaobserwowano nawracające zapalenie ucha, istnieje duże ryzyko, że dziecko również będzie zmagać się z tym problemem,
• obecność implantu ślimakowego, czyli elektroniczne urządzenia wszczepianego osobom z dużym ubytkiem słuchu,
• częste bierne palenie tytoniu – kontakt z dymem tytoniowym jest niezwykle szkodliwy dla dzieci i młodzieży,
• niedobory witamin – w szczególności witaminy A, której deficyt może prowadzić do stwardnienia błony śluzowej,
• osłabienie odporności związane z innymi chorobami,
• alergie – stan zapalny może być konsekwencją reakcji alergicznej.

Zapalenie ucha środkowego u dziecka jest chorobą najczęściej wywoływaną przez bakterie lub wirusy. Choć samo w sobie nie jest zaraźliwe, to wywołujące go drobnoustroje mogą być transmitowane na kolejne osoby. Wówczas pojawia się ryzyko wystąpienia u nich dolegliwości w obrębie ucha lub dróg oddechowych. Dlatego tak ważne jest, aby unikać posyłania chorych maluchów do przedszkoli i innych placówek edukacyjnych.

Po czym poznać zapalenie ucha środkowego u dziecka?

Symptomy, które towarzyszą tej chorobie, są dość specyficzne, jednak mogą delikatnie różnić się w zależności od wieku pacjenta, przyczyny dolegliwości oraz indywidualnego przypadku. Najczęściej obserwowane objawy zapalenia ucha środkowego to:

• ból ucha lub głowy – zwykle bardzo intensywny, o charakterze pulsującym, nasilający się podczas leżenia,
• uczucie zatkania i rozpychania – może pojawiać się, gdy w uchu gromadzi się treść ropna,
• pogorszenie słuchu i szumy uszne,
• swędzenie w okolicy chorego ucha,
• podwyższona temperatura,
• nadmierny wyciek wydzieliny z przewodu słuchowego.

Płyn w uchu najczęściej sugeruje wysiękowe zapalenie ucha środkowego. Temu wariantowi choroby nie towarzyszą ostre objawy, takie jak gorączka czy silny ból. Nie oznacza to jednak, że można go zbagatelizować. Jeżeli chodzi o zapalenie ucha u niemowląt, objawy mogą mieć charakter nie tylko miejscowy, ale też ogólnoustrojowy. Rodzice maluchów często obserwują wzmożony płacz, rozdrażnienie, częste dotykanie uszu i trudności z karmieniem. Niemowlę może odmawiać pokarmu, ponieważ czynność jedzenia nasila ból.

Choroby ucha środkowego u dorosłych

U osób, które wiek dziecięcy mają już za sobą, choroba zdarza się bardzo rzadko, jednak wcale nie jest mniej uciążliwa. Sugerujące zapalenie ucha objawy u dorosłego to najczęściej tępy, pulsujący ból z boku głowy lub wewnątrz kanału słuchowego, znaczne osłabienie słuchu i szumy uszne. Symptomy mogą mieć różne nasilenie i z czasem wzmagać się oraz słabnąć. Warto jednak pamiętać, że zazwyczaj nie ustępują samoistnie i konieczna będzie wizyta u lekarza.

Jeżeli dolegliwościom towarzyszy wodnisto-ropna wydzielina z kanału słuchowego, zazwyczaj oznacza to, że rozwinęło się wysiękowe zapalenie ucha u dorosłych. Wysięk w uchu może utrzymywać się kilka tygodni, a nawet miesięcy. Za jego pojawienie się mogą odpowiadać przebyte w przeszłości infekcje, alergie, a także niewydolność trąbki słuchowej. Podobnie jak u dzieci zapalenie ucha środkowego u dorosłego może mieć charakter ostry lub przewlekły. Ostrym stanom zapalnym towarzyszy wysoka gorączka i znaczne osłabienie organizmu.

Jeżeli rozwinie się zapalenie ucha wewnętrznego, objawy mogą dodatkowo obejmować zaburzenia równowagi, zawroty głowy i wymioty.

Diagnostyka zapalenia ucha środkowego

Gdy zaobserwujemy u siebie jakiekolwiek objawy związane z funkcjonowaniem układu słuchowego lub górnych dróg oddechowych, warto umówić się na konsultację lekarską. Specjalistą, który zajmuje się tym rejonem ciała, jest otorynolaryngolog, powszechnie nazywany laryngologiem. Dobrym wyborem będzie również lekarz pierwszego kontaktu, który zasugeruje dalsze postępowanie.

Zapalenie ucha środkowego u dorosłych oraz dzieci jest diagnozowane w podobny sposób. Podstawą jest dokładny wywiad oraz badanie otoskopowe. Otoskop to proste narzędzie, które pozwala na dokładną ocenę wizualną wnętrza kanału słuchowego oraz sprawdzenie, w jakim stanie jest błona bębenkowa – zapalenie ucha często powoduje jej uwypuklenie i zaczerwienienie. Zazwyczaj to badanie wystarcza do postawienia diagnozy.

Jeżeli zostanie stwierdzone wysiękowe zapalenie ucha u dziecka lub dorosłego, dodatkowo może zostać pobrany wymaz w celu wykonania posiewu. Określenie, jakie bakterie są odpowiedzialne za dolegliwości, pozwala dobrać odpowiednie leczenie.

Zapalenie ucha środkowego – leczenie

Podobnie jak w przypadku innych infekcji terapię dobiera się do rodzaju zakażenia. Jeżeli za zapalenie ucha u dziecka lub dorosłego odpowiedzialne są bakterie, konieczne jest włączenie antybiotyków. Zazwyczaj ich działanie zaczyna być odczuwalne po około dwóch dniach od rozpoczęcia stosowania. Należy pamiętać, że leku nie wolno samodzielnie odstawiać, nawet jeżeli nastąpi znaczna poprawa samopoczucia. Doprowadzenie terapii do końca jest bardzo ważne. Natomiast jeżeli choroba ma podłoże wirusowe, stosuje się leczenie objawowe w postaci środków przeciwbólowych i przeciwgorączkowych.

Leczenie zapalenie ucha środkowego

Wysiękowe zapalenie ucha środkowego bywa niekiedy leczone operacyjnie. Zabieg polega na nacięciu błony bębenkowej, odessaniu znajdującego się wewnątrz płynu i zainstalowaniu drenu. Takie postępowanie ma miejsce, gdy zostanie stwierdzone przewlekłe zapalenie ucha środkowego, a wysięk utrzymuje się dłużej niż 3 miesiące.

Przewlekłe a ostre zapalenie ucha – jak rozpoznać?

Ostre zapalenie ucha środkowego rozwija się bardzo dynamicznie i charakteryzuje intensywnymi objawami. Często jest spowodowane infekcjami wirusowymi, które mogą prowadzić do nadkażeń bakteryjnych. Temu wariantowi choroby towarzyszy silny ból i wysoka gorączka. Zazwyczaj ostre stany dobrze reagują na wdrożone leczenie i objawy całkowicie ustępują w ciągu kilku tygodni.

Z kolei przewlekłe zapalenie ucha trwa znacznie dłużej i ma łagodniejszy przebieg. Towarzyszą mu nawracające wycieki z przewodu słuchowego, długotrwałe osłabienie słuchu i tępe bóle głowy o umiarkowanym nasileniu. Może być konsekwencją niewyleczonej ostrej infekcji lub uszkodzenia błony bębenkowej. Przewlekłe wysiękowe zapalenie ucha objawy daje stosunkowo łagodne, jednak wciąż uciążliwe. Pojawiająca się wydzielina często ma przykry zapach.

Jeśli objawy wskazują na przewlekłe zapalenie ucha środkowego, konieczna jest konsultacja laryngologiczna, gdyż zaniedbanie leczenia może prowadzić do powikłań, takich jak ropnie oraz częściowa lub trwała utrata słuchu. W obu przypadkach kluczowa jest szybka diagnoza i odpowiednia terapia.

Powikłania zapalenia ucha środkowego

Wskazujące na zapalenie ucha środkowego objawy powinny skłonić do możliwie najszybszej konsultacji lekarskiej. Zaniedbanie terapii może prowadzić do poważnych powikłań, dlatego chory powinien pozostawać pod kontrolą specjalisty do pełnego wyleczenia. Następstwami choroby mogą być:

• zapalenie błędnika,
• niedowład lub porażenie nerwu twarzowego,
• zapalenie wyrostka sutkowatego,
• zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych,
• ropień nadtwardówkowy lub podtwardówkowy,
• ropień mózgu,
• zapalenie zatoki esowatej.

Jednym z najczęstszych powikłań nieleczonej choroby jest całkowita lub częściowa utrata słuchu. Wysiękowe zapalenie ucha u dzieci może doprowadzić do perforacji błony bębenkowej, jej zaniku lub zmian w jej strukturze. Dlatego tak ważne jest, by nie bagatelizować objawów.

Czy chorobie można zapobiec?

W codziennym życiu jesteśmy nieustannie narażeni na kontakt z chorobotwórczymi drobnoustrojami. Najczęściej takie sytuacje nie powodują żadnych objawów i bywa, że nawet nie zdajemy sobie sprawy z tego, że mieliśmy styczność z bakteriami czy wirusami. Nie sposób całkowicie zapobiec infekcjom. Istnieją jednak pewne działania, które można podejmować, aby zmniejszyć ryzyko wystąpienia zapalenia ucha środkowego.

Podstawą profilaktyki każdej infekcji jest dbanie o higienę. Regularne mycie rąk przy użyciu ciepłej wody i mydła jest niezwykle ważne. Dzieci powinny być uczone prawidłowego wydmuchiwania nosa i dbania o czystość uszu. W okresie jesienno-zimowym warto chronić głowę malucha przed chłodem. Zimno nie powoduje chorób, jednak przyczynia się do osłabienia układu immunologicznego. Ważne jest wzmacnianie odporności malucha. Dużą pomocą w tej kwestii jest karmienie piersią przez pierwsze miesiące życia, a w późniejszym okresie zbilansowania dieta i regularna aktywność fizyczna. Szczególnie istotne jest unikanie ekspozycji na dym papierosowy oraz szczepienie najmłodszych przeciwko grypie i pneumokokom.

Choć nie da się wyeliminować wszystkich czynników ryzyka, odpowiednia profilaktyka znacząco zmniejsza ryzyko rozwoju zapalenia ucha środkowego i może przyczynić się do złagodzenia przebiegu ewentualnej infekcji.