Anoreksja – cicha choroba, która wyniszcza ciało i umysł

Anoreksja to poważna choroba, która dotyka milionów osób na całym świecie, niezależnie od wieku i płci. Pojawia się zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn, u dzieci i u seniorów. To bardzo podstępne schorzenie, z którym walka jest trudna. Wpływa nie tylko na masę ciała, ale także na psychikę, przez co niszczy cały organizm. Warto wiedzieć, jak przebiega anoreksja, co sprzyja jej rozwojowi i jak wygląda leczenie, aby w razie potrzeby móc pomóc sobie lub komuś bliskiemu.

Anoreksja – co to jest?

Anoreksja, specjalistycznie określana jako anorexia nervosa lub jadłowstręt psychiczny to jedno z najpoważniejszych zaburzeń odżywiania. Charakteryzuje się obsesyjnym lękiem przed przybraniem na wadze oraz celowym skrajnym ograniczaniem przyjmowanych kalorii. Osoby zmagające się z anoreksją mają zniekształcone postrzeganie własnego ciała i często postrzegają się jako otyłe, nawet będąc wychudzone. Rozwijająca się choroba wpływa na każdy aspekt codzienności chorego – od relacji międzyludzkich po zdolność do nauki czy pracy.

Warto mieć świadomość, że anoreksja to nie tylko problem związany z jedzeniem. To poważne schorzenie psychiczne, które może mieć tragiczne konsekwencje. Nie powinno być bagatelizowane. Diagnostyka i podjęcie odpowiednio dobranych terapii są ogromnie ważne. Duże znaczenie ma także wsparcie ze strony otoczenia.

Kto jest najbardziej narażony na anoreksję?

Anoreksja może dotknąć każdego, jednak najczęściej rozwija się u nastolatków i młodych dorosłych. Statystyki Ogólnopolskiego Centrum Zaburzeń Odżywiania pokazują, że nawet 40% dzieci w wieku nastoletnim odczuwa lęk przed otyłością. Szacuje się, że z chorobą zmaga się kilkaset tysięcy Polek i Polaków. Jadłowstręt psychiczny przeważnie rozwija się u kobiet i dziewcząt, jednak coraz częściej diagnozuje się go u mężczyzn i młodych chłopców.

Na rozwój choroby wpływa wiele czynników. Duże znaczenie mają predyspozycje genetyczne, a także kwestie społeczne i kulturowe. Współczesne media oraz presja na posiadanie szczupłej sylwetki znacząco zwiększają ryzyko wystąpienia anoreksji u młodych ludzi, których umysły wciąż się kształtują. Wpływ mają także trudne doświadczenia z dzieciństwa, takie jak przemoc emocjonalna, zastraszanie lub nadmierna krytyka dotycząca wyglądu.

Objawy jadłowstrętu psychicznego

Anoreksja jest dzielona na dwa podstawowe rodzaje. Typ restrykcyjny to przede wszystkim głodzenie się i ograniczanie przyjmowanych pokarmów. Drugi typ to anoreksja bulimiczna, w której przebiegu osoba chora ma napady niekontrolowanego objadania się, po których prowokuje wymioty lub sięga po środki przeczyszczające. Po czym poznać, że u kogoś rozwija się anoreksja? Objawy to najczęściej:

• znaczna utrata masy ciała,
• obsesyjne myślenie o swojej wadze,
• brak apetytu i unikanie jedzenia,
• nadmierna aktywność fizyczna,
• problemy hormonalne,
• pogorszenie stanu skóry i włosów,
• depresja, stany lękowe, izolacja społeczna.

Warto zwracać uwagę na zmiany w zachowaniu osoby dotkniętej anoreksją. Może ona unikać wspólnych posiłków, drobiazgowo sprawdzać kaloryczność każdego produktu czy ukrywać jedzenie. Należy także mieć świadomość, że choć anoreksja najczęściej kojarzy się z osobami bardzo szczupłymi, mogą się z nią zmagać także pacjenci mający większą wagę.

Anoreksja – przyczyny i czynniki ryzyka

Nie ma jednej konkretnej odpowiedzi na pytanie, z czego bierze się anoreksja. To choroba wieloczynnikowa, która wynika z jednoczesnego występowania aspektów biologicznych, psychologicznych i społeczno-kulturowych. Tak więc od czego zaczyna się anoreksja?

• Kwestie genetyczne – podobnie jak inne zaburzenia psychiczne anoreksja może być dziedziczna; choć nie wskazano konkretnego genu odpowiedzialnego za tę chorobę, dane pokazują, że osoby spokrewnione z chorymi są ponad 10 razy bardziej narażone na zachorowanie.
• Niskie poczucie własnej wartości – dopatrywanie się niedoskonałości we własnym ciele i chęć poprawienia swojego wyglądu mogą przerodzić się w obsesję na punkcie wagi.
• Presja otoczenia – warunki, w jakich osoba się wychowywała, mają duże znaczenie; obserwowanie bliskich i ich zachowań wpływa na kształtowanie się młodej psychiki, w kontekście anoreksji szczególnie duże znaczenie ma nadmierna krytyka wagi i wyglądu ciała – swojego oraz osób postronnych.
• Brak odpowiedniej edukacji na temat zdrowego odżywiania i relacji z jedzeniem – prawidłowe nawyki żywieniowe powinny być kształtowane już od najmłodszych lat; zaniedbania w tym zakresie mogą mieć wiele konsekwencji.

Choć niektórzy są bardziej narażeni na rozwój choroby, jadłowstręt psychiczny może wystąpić u każdego. Anoreksja u dzieci nie jest szczególnie rzadkim zjawiskiem, podobnie jak anoreksja u niemowląt. Choroba może mieć bardzo różne oblicza.

Powikłania anoreksji

Długotrwała choroba prowadzi do poważnych konsekwencji, szczególnie gdy pozostaje nieleczona. Skrajne ograniczenie jedzenia powoduje niedobory substancji odżywczych, zbyt niską masę ciała i wyniszczenie organizmu. Na skutek tego mogą rozwinąć się osteoporoza, bezsenność, problemy sercowo-naczyniowe, niepłodność, a nawet niewydolność narządów wewnętrznych. Przedłużające się niedożywienie prowadzi do osłabienia układu nerwowego, przez co osoba chora zaczyna mieć coraz większe problemy z pamięcią i koncentracją. Pogarsza się także funkcjonowanie systemu odpornościowego.

Wiele osób zastanawia się, czy anoreksja prowadzi do śmierci. Odpowiedź na to pytanie jest niezwykle przykra – tak, jadłowstręt psychiczny jest uznawany przez ekspertów za chorobę śmiertelną. Według statystyk od 10% do 20% chorych umiera na skutek powikłań lub samobójstwa. Dlatego tak ważne jest podjęcie leczenia.

Diagnoza jadłowstrętu psychicznego

Rozpoznanie anoreksji wymaga szczegółowej i kompleksowej oceny pacjenta przez specjalistę. W czasie diagnostyki przeprowadzane są badania fizykalne, wywiad psychiatryczny i analiza zachowań związanych z odżywianiem. Pod uwagę brane są m.in. kryteria DSM-5 oraz wskaźnik masy ciała. Warto jednak pamiętać, że ma jednoznacznych wytycznych, od jakiego BMI zaczyna się anoreksja. Niedowaga to tylko jeden z wielu aspektów.

Do jakiego lekarza z anoreksją? Rozpoznanie i leczenie tej choroby jest skomplikowane. Wymaga współpracy wielu specjalistów, w tym psychologów i dietetyków. W przypadku podejrzenia jadłowstrętu najlepszym wyborem będzie psychiatra, jednak lekarz pierwszego kontaktu także może pomóc, zlecając badania i wskazując dalszą drogę.

Czy anoreksję można wyleczyć?

Tak. Choć anoreksja jest chorobą bardzo poważną, jej pełne wyleczenie jest możliwe. Nie należy jednak nastawiać się na szybki proces zdrowienia. Schorzenie ma charakter przewlekły, a leczenie może trwać nawet kilka lat. Podstawą zazwyczaj jest psychoterapia dostosowana do potrzeb i osobowości pacjenta. Często rekomenduje się nurt dynamiczny lub poznawczo-behawioralny, choć nie ma jednej słusznej ścieżki terapeutycznej. Jeżeli anoreksji towarzyszy depresja lub stany lękowe, stosuje się dodatkowo leczenie farmakologiczne.

Ważna i potrzebna jest także edukacja żywieniowa osoby chorej, ale też jej bliskich. Wskazane jest, aby rodzina współuczestniczyła w leczeniu, jeżeli tylko istnieje taka możliwość. Krewni i przyjaciele mogą pomóc w monitorowaniu stanu zdrowia pacjenta i stopniowym przywracaniu odpowiednich nawyków żywieniowych. Jeśli jednak terapia i leczenie nie przynoszą pożądanych rezultatów, konieczna może być hospitalizacja. Kiedy z anoreksją do szpitala? Przede wszystkim w momencie, gdy pojawią się powikłania somatyczne lub myśli samobójcze.

Jak pomóc osobie chorującej na anoreksję?

Bliscy osoby zmagającej się z jadłowstrętem psychicznym powinni wykazywać się empatią i cierpliwością. Wsparcie emocjonalne, rozmowy bez oceniania i zachęcanie do terapii to bardzo ważne działania. Należy unikać komentarzy dotyczących wyglądu i masy ciała, nie tylko osoby chorej, ale też własnego oraz osób postronnych. Warto przypominać pacjentce czy pacjentowi, że jest wartościową i ważną osobą, a choroba tego nie zmienia.

Anoreksja wymaga wielokierunkowego leczenia i wsparcia ze strony otoczenia. Wczesna diagnoza i interwencja mogą zapobiec tragicznym konsekwencjom. Ważne jest, aby nie bagatelizować objawów i nie bać się prosić o pomoc. Pamiętajmy, że zdrowie psychiczne jest tak samo ważne jak fizyczne, a troska o siebie i innych może uratować życie.