Zespół policystycznych jajników (PCOS) jest zaburzeniem w prawidłowym wydzielaniu hormonów. W zależności od kryteriów diagnostycznych dotyka zwykle kobiety w wieku przedmenopauzalnym (pomiędzy 12 – 44 rokiem życia). Większość pacjentek dowiaduje się o występowaniu PCOS w wieku 20 – 30 lat, kiedy mają problem z zajściem w ciążę i decydują się na wizytę u lekarza. Nawet 15% kobiet, które zgłaszają się z takiego powodu, choruje na PCOS. Ryzyko zachorowania jest wyższe, jeśli kobieta jest otyła lub ma rodzinę z zespołem policystycznych jajników. Zaburzenia hormonalne związane z tym schorzeniem mogą być przyczyną nieregularnych miesiączek i trudności z zajściem w ciążę.
Zespół policystycznych jajników
PCOS pierwszy raz opisano w 1935 roku przez dwóch lekarzy z Ameryki. Jest to choroba przewlekła, której nie można wyleczyć. Dzięki stosowaniu pewnych środków i terapii istnieje możliwość złagodzenia jej skutków i rozwiązania problemów, które wywołuje.
Kobiety zmagające się z PCOS mają hiperandrogenizm jajników, który prowadzi do rozwoju otyłości brzusznej, niekorzystnych konsekwencji metabolicznych, problemów z płodnością, nadmiernego owłosienia, łysienia androgenowego oraz zmian trądzikowych. U pacjentek z PCOS występuje także wrodzona insulinoodporność i związana z nią hiperinsulinemia mogąca prowadzić do rozwijania się miażdżycy tętnic, nadciśnienia tętniczego, a także cukrzycy typu 2. Schorzenia te wpływają bardzo negatywnie na choroby sercowo-naczyniowe.
Zaburzenia hormonalne powodują, że komórki jajowe nie dojrzewają lub nie mogą zostać uwolnione do jajowodu podczas owulacji. Pęcherzyki jajowe obumierają i stają się małymi torbielami.
Leczenie torbieli, mięśniaków macicy i nieprawidłowych krwawień w Klinice OT.CO w Warszawie
Jakie są przyczyny PCOS?
Zespół policystycznych jajników ma wieloczynnikowe podłoże – genetyczne, metaboliczne, endokrynologiczne i środowiskowe. Niektóre z cech zespołu są dziedziczone, a inne wynikają z zaburzenia podwzgórzowo-przysadkowego, nadmiernej produkcji sterydów płciowych męskich oraz insulinoodporności z hiperinsulinemią. Mniej zbadanymi przyczynami są także m.in. spożywanie produktów sojowych, choroby tarczycy z niedoborem jodu i fT3. Niektórzy uważają także, że duży wpływ może mieć niedobór cynku, nadmiar ćwiczeń, rygorystyczne diety redukcyjne i zbyt mało skrobi w pożywieniu.
Jakie są objawy PCOS?
Kobiety z PCOS zmagają się z różnymi symptomami. Najczęstszym z nich jest rzadkie, nieregularne miesiączkowanie lub jego brak. Schorzenie to występuje także jeśli miesiączkowanie przebiega poprawnie. Cykle, które występują, mogą mieć także masywne krwawienia – warto sprawdzić to u ginekologa, ponieważ obfite krwawienia to wczesne symptomy raka endometrium, na którego kobiety z policystycznym zespołem jajników są znacznie częściej narażone. Pacjentki borykają się także z długim czasem trwania zespołu napięcia przedmiesiączkowego. Wśród objawów są m.in. wzdęcia, zmiany nastroju, ból w miednicy, bóle pleców.
Objawem PCOS jest także problem z zajściem w ciążę (wynikający z bardzo rzadko występujących owulacji lub ich braku – występuje u kobiet pomiędzy 25. a 45. rokiem życia), kłopoty ze skórą związane z dużą ilością androgenów – trądzik, łojotok, łysienie, zarost na twarzy, łysienie androgenowe. W połowie przypadków pojawia się także nadmierna skłonność do tycia, a tkanka tłuszczowa koncentruje się głównie w dolnej części tułowia.
Na czym polega diagnostyka PCOS?
PCOS rozpoznawany jest zgodnie z kryteriami opracowanymi przez AES (The Androgen Excess and PCOS Society) lub kryteriami rotterdamskimi. Według AES, u dorosłej kobiety z PCOS występuje każdy z objawów: dysfunkcja jajników, hiperandrogenizm. Wykluczone muszą być jednak inne choroby endokrynne, które dają podobne objawy (przerost nadnerczy: guzów wydzielających androgeny, zaburzenia funkcji tarczycy, zespół odporności insulinowej itd.).
Zgodnie z kryteriami rotterdamskimi natomiast, aby prawidłowo rozpoznać PCOS u kobiet, należy stwierdzić obecność dwóch z trzech objawów, do których zalicza się: obecność policystycznych jajników podczas badania USG, biochemiczne i/lub kliniczne oznaki hiperandrogenizmu, całkowity brak lub rzadkie owulacje.
Innymi kryteriami lekarze kierują się podczas diagnostyki PCOS u nastolatek. Stwierdzane są u nich zaburzenia w menstruacji oraz hiperandrogenizm. Kryterium diagnostycznym tej choroby u młodych osób nie jest już obraz jajników policystycznych.
Aby prawidłowo zdiagnozować PCOS, same symptomy schorzenia nie są wystarczające. Ważne jest przeprowadzenie USG dróg rodnych i badania krwi. Bardzo istotne jest także, aby oznaczyć wolny testosteron, DHEA-S, SHBG oraz androstendion. PCOS rozpoznaje się również, jeśli w jajniku znajduje się 20 pęcherzyków. Ich średnia wynosi 2 – 9 mm. Objawem jest także objętość jajnika wynosząca 10m3.
Jak przebiega leczenie PCOS?
Leczenie PCOS opiera się na poznaniu i zlikwidowaniu przyczyny choroby, czyli zaburzeń hormonalnych. Należy stosować dwuskładnikowe tabletki antykoncepcyjne, a także środki antyandrogenowe. Terapia przebiega przez długi czas, jednak przynosi wiele korzyści związanych ze zmniejszeniem objętości jajników, a nawet powrót cykli owulacyjnych. Dla wielu pacjentek oznacza to możliwość zajścia w ciążę po zaprzestaniu przyjmowania tabletek.
Trzeba jednak wiedzieć, że PCOS to choroba, której nie da się całkowicie wyleczyć, a dobrana kuracja powinna zostać dopasowana do potrzeb pacjentki. Kobiety muszą przemyśleć, czy w najbliższej przyszłości myślą o zajściu w ciążę. Od tego właśnie zależy metoda leczenia. Zanim lekarz zdecyduje się na przepisanie tabletek, bierze pod uwagę to, czy kobieta zmaga się z trądzikiem, czy istnieje potrzeba uregulowania cyklu, zmniejszenia masy ciała i insulinoodporności. W tym celu należy wybierać profesjonalnych i doświadczonych lekarzy, którzy dokonają wywiadu medycznego i wskażą konieczne do przeprowadzenia badania.
Metody leczenia opierają się na kilku sposobach. Najpopularniejszy dotyczy stymulacji jajeczkowania, która stosowana jest, gdy kobieta pragnie zajść w ciążę, a ma z tym kłopot. Trzeba jednak mieć na uwadze, że nie każda pacjentka z PCOS ma problemy z zajściem w ciążę. Stymulacja jajeczkowania to podanie klomifenu między 5. a 9. dniem cyklu. Jeśli ten sposób nie wystarczy, lekarz proponuje stymulację FSH lub metodę in vitro.
Kolejną techniką jest kauteryzacja jajników, którą stosuje się przy niepłodności. Nakłuwa się wówczas torbiele. Ułatwia to wystąpienie regularnej owulacji w kolejnych cyklach. Efekty tej metody zauważa się po upływie roku od zabiegu.
Doustna antykoncepcja estrogenowo-gestagenowa to kolejna metoda, którą stosuje się w sytuacji, gdy kobieta nie chce być w ciąży, ale chce unormować cykl i cieszyć się regularnością miesiączek. Technika ta chroni endometrium tak, jak leki oparte na gestagenach. Stosowana jest co parę tygodni, aby spowodować miesiączkowanie.
Istotnym aspektem leczenia jest także prawidłowe żywienie. Ważna jest redukcja masy ciała, ponieważ udowodniono że 5 – 10% utraty wagi może przywrócić owulację i zwiększyć możliwość zajścia w ciążę o 50%. Największe znaczenie ma wówczas ograniczenie spożycia węglowodanów, a także dieta oparta na niskim indeksie glikemicznym, duże spożycie błonnika, regularne i częste posiłki. Nie można pomijać także odpowiedniej dawki ruchu, snu i wody.
Dlaczego trzeba leczyć PCOS?
Nawet u 40% chorych kobiet zespół policystycznych jajników powoduje niepłodność. Nie jest to jednak jedyny problem, z którym często zmagają się kobiety z PCOS i otyłością. W dużo większym stopniu niż osoby zdrowe, kobiety te narażone są także na nadciśnienie tętnicze, choroby serca, udar i cukrzycę typu II. Bardzo ważne jest więc, aby osoby chorujące na PCOS były pod stałą kontrolą endokrynologa i ginekologa nawet wtedy, gdy nie planują zajścia w ciążę. Nieleczone PCOS może prowadzić do takich powikłań, jak: obturacyjny bezdech senny, miażdżyca, zawał serca, rak endometrialny.
