Endometrium ma formę błony śluzowej, która naturalnie wyściela jamę macicy. Może przybierać różną grubość zależną od wieku kobiety oraz cyklu menstruacyjnego. Podczas comiesięcznego cyklu krwawień to właśnie endometrium regularnie się złuszcza. Prawidłowa praca wpływa z kolei na możliwość zagnieżdżenia się komórki jajowej po zapłodnieniu, a także na prawidłowy przebieg ciąży. Czasem endometrium przemieszcza się też poza jamę macicy. Stan ten nazywany jest endometriozą.

Jak jest zbudowane endometrium?

Ściana macicy zbudowana jest z trzech warstw, na które składają się:

  • Warstwa otrzewna pokrywająca cały narząd od zewnątrz,
  • Warstwa mięśniowa, czyli najgrubsza warstwa umożliwiającą czynność skurczu macicy,
  • Warstwa śluzowa znajdująca się od wewnątrz macicy – endometrium.

budowa endometrium

Endometrium zbudowane jest podobnie do innych błon śluzowych. Tworzą je komórki nabłonka, tkanki łącznej oraz naczyń krwionośnych, nerwów i komórek odpornościowych. Bardzo ważną rolę w budowie endometrium pełnią także gruczoły. Jego funkcje zależą natomiast od podziału endometrium na dwie warstwy:

  • Warstwę podstawną znajdującą się bardzo głęboko. Wyróżnia ją stała budowa, która nie zależy od fazy cyklu miesięcznego kobiety,
  • Warstwę czynnościową ulegającą systematycznemu złuszczaniu i rozrastaniu. Takie zmiany w budowie endometrium umożliwiają zagnieżdżenie się zarodka w ścianie macicy.

Endometrium zmienia się wraz z każdym dniem cyklu miesiączkowego i wieku kobiety. Zmiany w grubości endometrium można zauważyć podczas badania USG. Dziewczęta, u których jeszcze nie wystąpiła miesiączka, powinny mieć endometrium o grubości 0,3 – 0,5 mm. Kobiety dojrzałe natomiast mogą mieć endometrium o grubości 7 – 9 mm w pierwszej fazie cyklu, a w następnych nawet 15 mm.

Kobiety przechodzące menopauzę lub takie, które stosują terapię hormonalną, powinny mieć z kolei endometrium o grubości 8 mm. Gdy w trakcie badania USG lekarz stwierdził, że grubość endometrium przekracza 12 mm, należy jak najszybciej wykonać diagnostykę w kierunku raka endometrium (raka macicy).

Na czym polega cykl endometrialny?

Grubość endometrium jest uzależniona głównie od stężenia kobiecych hormonów płciowych, czyli estrogenów i progesteronu. Zachwianie ich ilości wpływa na budowę endometrium w danym dniu cyklu. Endometrium tworzą dwie warstwy – podstawowa i czynnościowa. Są widoczne w fazie lutealnej – pomiędzy owulacją a menstruacją. W trakcie jej trwania warstwa czynnościowa powoli złuszcza się, powodując miesiączkę.

W następnym etapie warstwa czynnościowa odbudowuje się stopniowo z warstwy podstawnej. Jest to możliwe dzięki estrogenom, które intensywnie powstają po 5 dniu od wystąpienia miesiączki. Mniej więcej w połowie cyklu, czyli 14-tego dnia dochodzi do owulacji. Pęcherzyk jajnikowy uwalnia komórkę jajową, aby następnie zmienić się w ciałko żółte, które jest odpowiedzialne za produkowanie progesteronu. Hormon ten z kolei powoduje, że wzrasta grubość endometrium, a błona śluzowa macicy staje się gotowa na przyjęcie zarodka. Endometrium magazynuje m.in. składniki odżywcze. W sytuacji, gdy nie dojdzie do zapłodnienia, warstwa czynnościowa poddawana jest ponownemu złuszczaniu, powodując krwawienie menstruacyjne.

Takie zmiany nazywane są cyklem endometrialnym. Tworzą go trzy fazy:

  • Namnażania,
  • Wydzielania,
  • Złuszczania.

Jak zmienia się endometrium po zapłodnieniu?

Po zapłodnieniu komórki jajowej endometrium zmienia swoją funkcję. Progesteron, który uwalniany jest z ciałka żółtego, powoduje, że błona może się rozwijać i zmieniać w ciążową, stanowiącą matczyną część łożyska. Jest odpowiedzialna za stały przepływ krwi oraz składników odżywczych umożliwiający właściwy rozwój płodu.

Warstwę doczesną endometrium tworzy warstwa zbita i gąbczasta. Tkankę endometrium wypełniają substancje odżywcze, które gwarantują zagnieżdżającemu się zarodkowi pożywienie do chwili całkowitej implantacji. Tkanka doczesna pełni także rolę immunologiczną, pozwalającą na utrzymanie i donoszenie ciąży. Umożliwiają to komórki odpornościowe powodujące, że ciało kobiety nie rozpoznaje płodu, jako obcego.

Na czym polega diagnostyka schorzeń endometrium?

Badania endometrium wykonuje zazwyczaj ginekolog, który podczas wizyty przeprowadza dokładny wywiad medyczny oraz USG transwaginalne. To badanie umożliwia zweryfikowanie grubości endometrium. Wyniki USG zawsze analizowane są na podstawie wywiadu i pozostałych badań. Gdy lekarz sprawdzi w trakcie badania, że endometrium znajduje się poza jamą macicy, wtedy wskazuje to na jedno z częstszych schorzeń – endometriozę.

Endometrioza jest schorzeniem, które polega na przemieszczaniu się endometrium poza jamę macicy. Może znajdować się w pozostałych narządach, a krwawienie menstruacyjne i złuszczanie błony śluzowej powoduje silny ból u kobiety. Endometrioza to także jedna z najczęstszych przyczyn niepłodności u kobiet. Po zdiagnozowaniu endometriozy specjalista proponuje kobiecie odpowiednie leczenie. Gdy podczas badania USG endometrium lekarz stwierdzi występowanie zmian patologicznych, np. polipów, wtedy kieruje Pacjentkę na dalsze badania i diagnostykę.

Pozostałe badania obejmujące diagnostykę endometrium to m.in.:

  • Biopsja endometrium polegająca na pobraniu fragmentu tkanki endometrium specjalnym wziernikiem. Następnie jest poddawany badaniu mikroskopowemu. Wskazanie do tego badania dotyczy głównie zaburzeń miesiączkowania, krwawień z dróg rodnych, problemów z zajściem w ciążę oraz podejrzenia nowotworu. Próbka do badania podbierana jest także w trakcie łyżeczkowania jamy macicy. Zazwyczaj jest przeprowadzane w znieczuleniu ogólnym. W trakcie zabiegu lekarz zeskrobuje błonę śluzową macicy. Łyżeczkowanie umożliwia pobór większej próbki i daje duże szanse na diagnozę choroby.
  • Histeroskopia, czyli zabieg operacyjny, w którego trakcie do jamy macicy wprowadzana jest kamera pozwalająca dokładne obejrzenie endometrium. Dzięki temu widoczne są wszystkie zmiany patologiczne, np. zrosty. Zastosowanie kamery sprawia, że materiał do biopsji endometrium pobrany jest z konkretnych miejsc, które wyglądają dla lekarza niewłaściwie. Podczas histeroskopii można także usunąć polipy endometrium.

Jakie są najczęstsze choroby endometrium?

Schorzenia endometrium bardzo często objawiają się zaburzeniami miesiączkowania, krwawieniami z dróg rodnych, niepłodnością lub dolegliwościami bólowymi. Najczęstsze choroby endometrium to m.in.:

  • Stan zapalny endometrium, do którego dochodzi zwykle po operacjach ginekologicznych – cesarskie cięcie lub łyżeczkowanie macicy. Objawy związane z tym schorzeniem dotyczą bólów podbrzusza, gorączki i krwawienia z dróg rodnych. Za zapalenie endometrium zwykle odpowiadają bakterie, dlatego leczy się je antybiotykami.
  • Zrosty endometrium mające formę zbliznowaceń w obszarze jamy macicy. Zrosty endometrium mogą wynikać także z zabiegów operacyjnych i stanów zapalnych. Czasem są przyczyną problemów z zajściem w ciążę oraz jej utrzymaniem. Skutek zrostów to także zespół Ashermana prowadzący do całkowitego zarośnięcia macicy. Początkowym objawem zrostów jest zanik miesiączki i skąpe krwawienia.
  • Polipy endometrium w formie uszypułowanych struktur. Powstają z rozrośniętej śluzówki macicy. Polipy zwykle nie są groźne dla zdrowia, ale zawsze po usunięciu zmiany poddaje się badaniu histopatologicznemu. Czasem w ich okolicy można znaleźć komórki nowotworowe. Polipy to zmiany, które zwykle nie są większe, niż kilka centymetrów. Nie powodują żadnych objawów, poza nieprawidłowościami w krwawieniu. Zmiany można zaobserwować w trakcie badania USG lub histeroskopii.
  • Rozrost endometrium polegający na zbyt szybkim rozrastaniu się i namnażaniu komórek gruczołowych. W rezultacie endometrium jest przerośnięte i zbyt grube. Schorzenie to może skutecznie utrudniać kobietom komfortowe funkcjonowanie, ponieważ powoduje obfite krwawienia, również pomiędzy miesiączkami. Rozrost endometrium powoduje nadmiar estrogenów, występuje wtedy, gdy grubość przekracza 5 mm u Pań po menopauzie i  8 mm u kobiet stosujących hormonalną terapię zastępczą. Choroba ta dotyczy zwykle kobiet otyłych, stosujących leki zawierające estrogeny oraz takich, które borykają się ze schorzeniami wywołującymi wzrost stężenia estrogenów.
  • Rak endometrium, czyli drugi najczęściej występujący nowotwór układu rozrodczego kobiet. Diagnozowany jest zwykle u Pań w ok. 50 – 70 roku życia. Ryzyko zachorowania zwiększają zaburzenia hormonalne, otyłość w okresie menopauzalnym. Wczesne symptomy świadczące o raku endometrium to m.in. nieprawidłowe krwawienia. Leczenie natomiast zwykle dotyczy operacji a terapia hormonalna, chemioterapia i radioterapia to zazwyczaj leczenie uzupełniające.
  • Endometrioza polegająca na przemieszczaniu się tkanki endometrium poza macicę. Choroba ta może powodować ból, niepłodność i niekomfortowe odczucia w trakcie stosunków. Leczenie zależy od stopnia nasilenia choroby i wieku Pacjentki. Terapia zwykle opiera się jednak na podawaniu hormonów lub operacyjnym usunięciu ognisk chorobowych.
  • Atrofia endometrium, czyli stan, w którym endometrium staje się cienkie na skutek zaniku jego komórek. Atrofia endometrium jest spowodowana brakiem pobudzenia endometrium przez estrogeny. Często zjawisko to zachodzi w okresie menopauzy. U kobiet w wieku produkcyjnym atrofia uniemożliwia natomiast zagnieżdżenie się zarodka w ścianie macicy, prowadząc do wtórnej niepłodności.

Czy nieprawidłowości w endometrium wpływają na płodność?

Problemy z zajściem w ciążę to często jeden z objawów endometriozy. Według badań, nawet 50% kobiet zmagających się z niepłodnością, cierpi na endometriozę. W leczeniu tego schorzenia duże znaczenie odgrywa czas, ponieważ im dłużej pozostaje niezdiagnozowane, zmniejsza szansę kobiety na macierzyństwo. Ogniska endometriozy powodują m.in. niedrożność jajowodów i uszkodzenie struktury jajowodów. Często dochodzi także do zaburzeń owulacji oraz problemów z zapłodnieniem komórki jajowej. Część z badań pozwala wykryć także na niekorzystny wpływ płynu otrzewnowego kobiet borykających się z endometriozą na ruchliwość plemników. To także może utrudnić zapłodnienie komórki jajowej.

agnieszka gajda czerwinska
Lek. Agnieszka Gajda – Czerwińska

Jako lekarz zajmuje się problemami dotyczącymi położnictwa i ginekologii. Usługi obejmują przede wszystkim profilaktykę, diagnostykę i leczenie chorób narządu rodnego, a także poradnictwo antykoncepcyjne.  Oferuje poradnictwo prekoncepcyjne, diagnostykę i leczenie niepłodności, prowadzenie ciąży fizjologicznej oraz...